Chuyện một loài lan biệt tích gần 80 năm

kỷ 18 là một món quà vô giá của tự nhiên.
Lan hài hồng Paphiopedilum delenatii mới được tìm thấy tại núi Hòn Bà thuộc tỉnh Khánh Hoà.

Trong khoảng 80 loài lan hài phân bố ở châu Á, Việt Nam có chừng 20 loài, trong đó nhiều loài đặc hữu: chỉ mọc tại Việt Nam, có vùng phân bố rất hẹp ở những đỉnh núi đá vôi cao trên 1.000m. Toàn bộ chi lan hài Paphiopedilum ở Việt Nam đều được đưa vào sách Đỏ và được bảo vệ bởi công ước quốc tế (CITES). Và lan hài hồng Paphiopedilum delenatii được nhắc tên nhiều hơn cả bởi đời hoa gắn liền với một giai thoại đẹp về tình yêu.

Vang danh ở xứ người

Chuyện là vào năm 1913, một sĩ quan người Pháp đã tìm thấy loài lan này ở miền thượng du Bắc Việt và mang hoa về nước tặng người yêu nhân dịp sinh nhật nàng. Sau đó, giống lan này gần như biệt tích.

Đến năm 1922, nhà thám hiểm người Pháp Poilane lại tìm thấy những bông hoa lan đẹp rực rỡ này ở Khánh Hoà và mang về Pháp gửi cho Delenat – một người làm vườn của lâu đài St. Germaine en Laye gần St. Cloud để trồng và chăm sóc. Khi cây lan quý hiếm nở hoa, nhà thực vật học Pháp André Guillaumain đã mô tả và công bố loài lan mới, lấy tên ông Delenat đặt cho nó. Sau sự kiện này, lan hài hồng Paphiopedilum delenatii tiếp tục biệt tích trong thiên nhiên hoang dã Việt Nam, trong khi Vacherot & Lecoufle – một vườn cây tại Pháp đã cấy được hạt, nhân được giống nên độc chiếm thị trường thế giới và nhờ cây lan này, họ nhận được nhiều giải thưởng cũng như tiền bạc trong việc bán giống hoa.

Sau 70 năm không có bất cứ thông tin nào về loài này ở Việt Nam, năm 1992 một số lớn cây lan hài xuất hiện tại thị trường Hong Kong, rồi từ đó xuất cảng sang Nhật Bản, Hoa Kỳ, Pháp, Đức… với những bí mật về vùng phân bố của chúng trong thiên nhiên. Rồi gần mười năm sau, năm 2010, các nhà sinh vật học Việt Nam mới tìm thấy cây lan hài hồng Paphiopedilum delenatii tại núi Hòn Bà thuộc tỉnh Khánh Hoà gần ranh giới Lâm Đồng, cách Nha Trang chừng 60km và trên cao độ 800 – 1.000m.

Mối đe doạ tuyệt chủng ở Việt Nam

Loài lan tìm thấy mọc thành bụi nhỏ trên các hốc đá ẩm ướt. Lá dài 8 – 11cm, rộng 3 – 4cm, xếp hai dãy, hình thuôn dài, mặt trên màu lục thẫm, mặt dưới nhạt hơn, có nhiều chấm tía. Cụm hoa dài 20cm, có một – hai hoa, cuống màu lục, có chấm đỏ và lông thưa. Lá bắc hai, hình bầu dục, dài 1,2 – 1,5cm. Hoa màu hồng, đường kính khoảng 8cm. Lá đài trên hình trứng, mép hơi cuộn, dài 3cm, rộng 4cm, mặt trong màu hồng nhạt, có lông ngắn, mặt ngoài có nhiều chấm đỏ. Lá đài dưới giống lá đài trên nhưng lớn hơn một chút, ngắn hơn môi. Cánh hoa gần tròn, dài 3 – 4cm, rộng 2,4 – 3,5cm, mặt trong hồng nhạt, mặt ngoài nhiều chấm hung đỏ, lông thưa ngắn ở cả hai mặt. Cánh môi màu đỏ tươi, hình trứng, dài 2,5 – 3,8cm, miệng hình bầu dục, mép cuốn vào trong, có lông ngắn ở gốc. Nhuỵ lép màu tím đỏ với một vệt rộng vàng tươi ở đỉnh, màu trắng ở gốc, hình thoi, dài 1,5cm, đầu tròn, mép có lông.


Paphiopedilum delenatii đột biến có hoa trắng sáng như bạch ngọc, với chút vàng trong nhuỵ là một món hàng vô giá.

Mặc dù là loài đặc hữu của Việt Nam, nhưng các nhà trồng lan ở Mỹ, Đài Loan, Nhật Bản và châu Âu đã nhân giống và lai với nhiều cây lan hài khác, nên nó được bán với giá rất rẻ: chỉ cần 10 – 15 USD người ta có thể mua một cây hoa đẹp và to, lại có hương thơm nhẹ – rất hiếm đối với giống lan hài. Tuy nhiên, các cây lan hài hồng Paphiopedilum delenatii trong tự nhiên ở Việt Nam, đặc biệt là những cây đột biến có hoa trắng sáng như bạch ngọc, với chút vàng trong nhuỵ sẽ trở thành món hàng vô giá.

Nếu tình yêu của chàng sĩ quan Pháp bị chiến tranh chia cắt thì lan hài Paphiopedilum delenatii sẽ được bảo vệ bằng cuộc chiến giữa những người yêu thiên nhiên và những kẻ phá rừng.

Điện hoa 24 giờ - Phùng Mỹ Trung